Til heis utan frykt
Bothild Å. Nordsletten
Nå opnar heia seg for den årvisse rørsla av fe og folk på veg opp til sommarbeite. Me håpar sesongen blir god. Samstundes må me åtvara om at det nå er grunn til å vera ekstra på vakt.
Vandringa er først og fremst matnyttig. Sau og lam skal i utmarka for å bli feite på grøda høgt over havet, medan heimebøane blir fôr til vinteren.
Men forflyttinga er meir enn mat. Den er òg sveipt i rik tradisjon, kultur – og aldri så lite magi. Vel har firehjulstrekkarar, walkietalkie’ar og dronar gjort ferda meir effektiv, men ‘heiaføring’ er og blir namnet på eit rikt og tidlaust eventyr. Det er eit eventyr der røynde fjellfolk, heile bondefamiliar, dyr og landskap går opp i eit meiningsfullt og tett samhandlande heile. Det er ein arv der livsviktig kunnskap blir formidla vidare i alt frå ordrar og fløyteblås til fjellvande rørsler og blikk.
Spanjolane røktar same tradisjon. Dei kallar den ‘transhumance’, som frå latin tyder ‘å kryssa jorda’. Ikkje mindre. Dei livgjevande krøtterstiane deira er dessutan æra med juridisk vern.
Vern, som i tryggleik, er diverre ikkje det som kjenneteiknar førebuingane til mange av bøndene på Agder og i Rogaland som er i ferd med å ta smalen til heis. Ynglande jerv er nemleg påvist i Langfjella frå Hovden i nord til Valle og Bykle i sør. Og jerv, ikkje minst med kvalpar som skal lærast opp til å klara seg aleine, et mykje. Dei drep mykje. Fleire sau enn noko anna rovvilt i landet.
Forvaltingsplanen for rovdyrregion 2, der Telemark og Aust-Agder inngår, stadfestar at det ikkje skal etablerast ynglingar i regionen og at terskelen skal vera låg, også utanom beitesesongen, for å skyta ut slike. Statens naturoppsyn SNO påviste ynglingane alt i mars i fjor. Miljødirektoratet har ansvaret for rovviltforvaltinga. Ein kan saktens undrast over kvifor ikkje meir er gjort for å ta ned den risikoen sauenæringa nå med rette kjenner.
Heiaføring er både stas og klok ressursutnytting. Me skulle hatt fleire dyr på lyngen. Før me veit ordet av det kan naudsynet som fødde denne tradisjonen igjen få forsterka relevans. Heldigvis finst dei som forvaltar kunnskapen om korleis.
Heiafolket fortener visse om at alt som kan gjerast blir gjort for å halda beita frie for rovdyr som er vedtatt uønskte.
Bondevennen ønskjer folk og fe ein god og fredeleg sommar.
DEI SISTE LEIARANE:
100 år etter Hitra
Går det eigentleg rette vegen? Kjenner me historia godt nok til å unngå å gjenta fortidas feilgrep?
Ein langtidsplan for maten
Det er på tide å bygga beredskap. Den spente situasjonen i verda, den handelspolitiske uroa, den føreståande opprustinga og den stadig ruvande klimakrisa levnar ingen tvil.
Våronn i absurditetane si tid
Me treng ikkje gni det inn. Den globale politiske situasjonen er absurd. Dei store overskriftene i nyhendemedia kan for tida få den sterkaste sjela til å få skjelven berre av synet av sin eigen skugge.
